De bureauorgels van Hess

Den Haag, Haags Gemeentemuseum, H. H. Hess 1776
(foto uit "Het nederlandse huisorgel in de 17e en 18e eeuw")

Naast de kabinetorgels heeft Hess ook bureau-orgels gemaakt. Instrumenten met of zonder opbouw. Kleine orgels met 2 1/2 register tot grotere exemplaren met een dispositie van 5 1/2 stem. Bij de kleinere orgels is het 8' register alleen in de discant geplaatst. In de Technische Orgelbouwaantekeningen, afkomstig uit Gouda (ca. 1765) wordt een bureau-orgel omschreven. "De hoogte 3 Rhynlandse voet 9 duym (117 cm): van de grond tot het klavier 34 duym (89 cm), het platte stuk onder het clavier 5 duym (13 cm), de klap 15 duym (de klep 39 cm), de hoogte van de blaasbalgen met vauwen van de grond af gerekend 13 duym." Het orgel had de volgende registers: Fleut 4 vt, Kwintfleut 3 vt, Praestant 2 vt, Octav 1 vt en een Praestant 8 vt rechterhand. In die aantekeningen kunnen we o.a. ook lezen dat men 2 1/2 dag nodig had voor het maken van een "klein Blasbalg in ein Barou" over het klavier deed men 3 3/4 dag. Het oudst bekende bureau-orgel van Hendrik Hermanus Hess dateert van 31 december 1772 en heeft de volgende dispositie: Holpijp 8' D, Fluit 4' B/D, Prestant 2' B/D. Het orgel heeft o.a. ivoor/ebben beleg op het klavier, geprofileerde bakstukken, gedraaide registerknoppen en vierkante ijzeren registerwellen. Het meubel is een eikenhouten bureau met gewelfde schijnladen, dun ovaal messing ladenbeslag en boven het klavier een paneel met snijwerk.
De grotere bureau-orgels die Hess maakte waren vaak voorzien van een opstand. Op deze manier konden ook de grote baspijpen van de Holpijp geplaatst worden. De bureau-orgels zijn in verschillende stijlen gemaakt. Arend Jan Gierveld geeft de volgende kenmerken van de bureau-orgels weer.
- Grootte van 2 1/2 tot 5 1/2 stem.
- De orgels zonder opstand hebben heen Holpijp 8' bas.
- Geen samengestelde vulstemmen, vaak wel een Quint 3'.
- Bijna nooit een Fluit 2' bas, maar wel een Fluit 1' bas.
- Bijna nooit een Prestant 4' discant.
- Bij jongere instrumenten wordt wel een Viool di Gamba geplaatst, meestal naast een Prestant 8' discant.
- De bureau-orgels met opbouw zien er wat vorm en afmetingen vaak grof uit.
Bij al zijn orgels is een zware uitvoering van het metalen pijpwerk te herkennen. Hess vroeg voor zijn orgels flinke prijzen, voor de bureau-orgels 350 tot 400 gulden.